Stanisław Niedbalski

Mistrz filmowego portretu

Operator Stanisław Niedbalski jest jednym z najwybitniejszych filmowców – dokumentalistów historii polskiej kinematografii. W latach 1954 – 1990 zrealizował zdjęcia do ponad 120 filmów.

Szczególną cechą sztuki operatorskiej Niedbalskiego była umiejętność wyszukiwania i pokazywania interesujących twarzy, odsłaniających głębię ludzkich przeżyć. Reżyserzy, z którymi pracował operator, dobrze wiedzieli o jego predyspozycjach i starali się je wykorzystywać. W wielu filmach można zobaczyć długie sekwencje złożone z ujęć pokazujących twarze sfilmowane przez Niedbalskiego, które odsłaniają widzowi istotę podejmowanego w filmie tematu.

Niedbalski nie zgadzał się na ingerencję filmowców w pokazywane zdarzenia, był przeciwnikiem zakłamującej rzeczywistość inscenizacji. Jego zdaniem najważniejsza była obserwacja życia i pokazywanie go takim jakie jest.

Wykształcenie zawodowe zdobył w szkole filmowej w Pradze. Na planie zdjęciowym doskonale posługiwał się światłem, używał obiektywów o długiej ogniskowej, które umożliwiały mu filmowanie z dużej odległości z zachowaniem dobrej jakości obrazu. Starał się filmować osoby, które nie były świadome obecności kamery i zachowywały się w sposób autentyczny.

Był pasjonatem swojego zawodu. Potrafił w pomysłowy sposób przezwyciężać ograniczenia techniczne. Używał specjalnie skonstruowanego statywu, który umożliwiał mu łatwiejsze operowanie ciężką kamerą 35 mm. Do kamery dźwiękowej, która miała niezwykle ciężką obudowę, skonstruował własną, wielowarstwową i lżejszą osłonę, która pozwalała na realizację zdjęć „z ręki”. Aby móc filmować w dyskretny sposób często rezygnował z użycia reflektorów i zastępował je dłuższym czasem wywoływania taśmy.

Na planie zdjęciowym Niedbalski był bardzo dokładny, co często nie zjednywało mu sympatii reżyserów chcących szybko realizować film. Był zwolennikiem cierpliwego obserwowania wydarzeń, czekania na możliwość zarejestrowania prawdziwych przeżyć i emocji bohaterów. Starannie wyszukiwał twarze, dążył do pokazania różnorodności ludzkich przeżyć. Najważniejszym celem jego pracy nie było osiągnięcie walorów estetycznych obrazu filmowego, ale ukazanie w kadrach prawdy związanej z tematem realizowanego filmu.

Jeden z krytyków pisał: „dawno nie widziałem tak olśniewającej panoramy ludzkich twarzy, jak ta, którą prezentuje Niedbalski”. Reżyser Kazimierz Karabasz, z którym Niedbalski zrealizował wiele filmów, stwierdzał: „Piękne krajobrazy, fascynująca architektura, dynamika mas ludzkich – wszystko to blednie i staje się zaledwie ozdobnikiem, gdy na ekranie zjawia się twarz człowieka. W niej jest wszystko. Każda ma swój własny pejzaż (od surowego, ascetycznego w wyrazie – aż do bardzo zróżnicowanego, pełnego niuansów). Nasza kamera ma tu wielki teren połowowy…”.

Realizowane przez Niedbalskiego zdjęcia przekazują w zbliżeniach nawet najmniejsze zmiany wyrazu twarzy bohaterów. Otwierają widza na drugiego człowieka, ukazują – z prawdziwą pasją i zaangażowaniem – głębię pozornie prostych spraw. Tak realizowany obraz filmowy staje się analizą ludzkiej psychiki.

Twarz – którą Niedbalski potrafił pokazać jak nikt inny – jest częścią społecznego zwierciadła, w którym odbija się wewnętrzny świat człowieka. Choć każda osoba potrafi kierować w pewnym stopniu swoją mimiką, nakładać różne maski, to jednak obserwacja twarzy pozwala najłatwiej poznać odczucia drugiej osoby. Silne uczucia przebijają maskę nakładaną w czasie relacji z innymi. Wtedy ujawnia się prawdziwe oblicze człowieka, którego poszukiwanie i ujawnianie było istotą pracy operatorskiej Stanisława Niedbalskiego.