Vabank

Kim naprawdę byli bohaterowie filmu

Juliusz Machulski pisząc scenariusz filmu Vabank przeglądał roczniki przedwojennego pisma „Tajny Detektyw”, które ukazywało się w latach 1931-1934. W każdym numerze znajdowało się wiele reportaży dotyczących spraw kryminalnych i artykułów poświęconych zdarzeniom ze świata przestępczego. Wiele postaci w filmie Machulskiego otrzymało nazwiska i pseudonimy rzeczywiście istniejących osób reprezentujących świat przestępczy i wymiar sprawiedliwości. Drugoplanowe postacie „Nuta”, jego brat „Mox” czy „Szpula” noszą pseudonimy znanych w przedwojennej Warszawie przestępców. Prawdziwy „Nuta”, czyli Nuta Woginiak był szopenfeldziarzem, czyli złodziejem okradającym sklepy jubilerskie. Jego filmowy odpowiednik pojawia się takiej właśnie roli w pierwszej scenie Vabanku.

W przedwojennych annałach policyjnych pojawia się także pseudonim „Duńczyk”. Prawdziwy Tadeusz Duńczyk z podwarszawskiej Zielonki, który użyczył nazwiska postaci granej przez Witolda Pyrkosza, nie był kasiarzem, lecz bandytą napadającym na kobiety. Zapewne jego nietuzinkowe nazwisko sprawiło, że reżyser wprowadził je do filmu.

Pierwowzorem filmowej postaci kasiarza Henryka Kwinty był bardzo znany w okresie międzywojennym król kasiarzy Stanisław Cichocki, noszący pseudonim „Szpicbródka”.  Nazwisko bohater filmu przejął jednak nie od kasiarza, ale od warszawskiego bankiera Stanisława Kwinty, znanego z głośnego bankructwa  w 1931 roku. Stanisław Cichocki urodził się około 1890 roku, prawdopodobnie w carskiej Rosji. Mówiono, że już jako dziecko pobierał nauki u kasiarzy z Odessy, uważanych za najskuteczniejszych na świecie specjalistów  od włamywania się do banków. Był przedstawicielem szkoły kasiarzy przedostających się do banku przez wykonanie podkopu. „Szpicbródka” okradał banki w całej Europie, od Petersburga po Paryż. Najdłużej zadomowił się w Polsce. Cichocki mówił biegle po francusku, włosku i po angielsku. Miał maniery arystokraty, potrafił zjednywać sobie ludzi. Osoby, które go znały twierdziły, że mógł być dobrym kandydatem na dyplomatę. Choć często był zatrzymywany przez policję, nie siedział zbyt długo w więzieniu. Uciekał lub odzyskiwał wolność w zamian za pomoc władzom w wykradaniu cennych dokumentów politycznej konkurencji.

Pomiędzy kolejnymi działaniami przestępczymi „Szpicbródka” brylował na warszawskich salonach. Był miłośnikiem najmodniejszych strojów, pasjonatem teatru, właścicielem kabaretu „Czarny kot”. Był także posiadaczem fotoplastikonu. Zapewne dlatego fotoplastikon pojawia się w filmie, choć jego właścicielem jest „Duńczyk”.

Wybuch wojny zastał „Szpicbródkę” w więzieniu w Sieradzu, gdzie odsiadywał wyrok za napad na Bank Kredytowy w Warszawie. Na początku września 1939 roku został uwolniony. Jego dalsze losy są owiane mgłą tajemnicy. Miał walczyć w Armii Andersa lub pozostać w Polsce i zająć się fałszowaniem monet.

Postać „Szpicbródki” pojawia się w polskim kinie także w musicalu Hallo Szpicbródka, czyli ostatni występ króla kasiarzy z 1978 roku w reżyserii Janusza Rzeszewskiego oraz, jako postać drugoplanowa, w filmie Wojciecha Jerzego Hasa Pismak z 1984 roku.

Pierwowzorem prowadzącego w filmie śledztwo komisarza Przygody był komisarz Leon Mieczysław Przygoda, który urodził się w 1891 roku w Warszawie. Służył ochotniczo w Armii generała Józefa Hallera. Od 1923 roku był komendantem Policji Państwowej w Zamościu, a w 1931 roku został zastępcą naczelnika Urzędu Śledczego w Warszawie. W 1940 roku został zamordowany przez NKWD w Ostaszkowie.

Scena z blaszką, która unieruchomiła alarm w banku Kramera została zaczerpnięta z przygotowanego przez „Szpicbródkę” napadu na Bank Polski w Częstochowie, w 1930 roku. Filmowy wątek komisarza Przygody zawiera jednak pewną nieścisłość. W rzeczywistości osaczaniem „Szpicbródki” zajmował się śledczy Henryk Lange, kierownik „brygady kradzieżowej” warszawskiego Urzędu Śledczego. Swoje wspomnienia z okresu przedwojennego zawarł w książce wydanej w 1961 roku. Opisał w niej Stanisława Cichockiego jako osobę o wybitnej inteligencji, tworzącą wokół siebie wyobrażenie wielkiego przestępcy, dżentelmena włamywacza, bohatera powieści kryminalnej, którą pisał własnym życiem.